20-21 Aralık tarihlerinde Orta Asya Medya Forumu Kazakistan’ın başşehrinde birinci kere toplandı. 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, forumun açılışında yaptığı konuşmada medyanın değerine dikkat çekerek, “Hükûmetler özgür medyadan korkmamalıdır. Özgür bir medya, gerçek için savaşacak ve gücü hesap verebilir hâle getirecektir.” tabirlerini kullandı.
“Medya, ülkelerin rejim çeşidi ne olursa olsun, hükümetleri ve toplumları daha şeffaf ve hesap verebilir olmaya zorluyor. Bu durum, medyayı düzgün yönetişimin sağlanmasında kritik bir kesim ve aktör haline getiriyor.” görüşünü savunan eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, “Hükümetler tüm güçlerini güvenlik meselelerine harcamak yerine, kaynaklarını vatandaşlarının faydasına, refahına ve hayat standartlarının güzelleştirilmesine daha fazla tahsis edebilecektir.” dedi.
Abdullah Gül’ün medya üzerine yaptığı konuşma şöyle:
“Zamanlaması yanlışsız ve vizyoner bir bölgesel teşebbüs olan Birinci Orta Asya Medya Forumu’na katılmaktan onur duyuyorum. Bu vesileyle, 2022 yılı bitmeden hepimizi bir ortaya getiren bu nazik davet için Kazakistan Cumhuriyeti Enformasyon ve Toplumsal Kalkınma Bakanlığına teşekkür etmek istiyorum. Cumhurbaşkanı Nambaryn Enkhbayar ile açılışta birlikte kelam almaktan ve geçmişte çok yeterli bir işbirliği içinde olduğumuzu hatırlamaktan da ayrıyeten memnuniyet duyuyorum.
Hepimizin bildiği üzere dünyamız tektonik bir değişimden geçiyor. 2022, Avrasya’nın güvenliği ve refahı için çok şiddetli bir yıl oldu. Ukrayna’daki savaş yalnızca Avrasya için değil tüm dünya için jeopolitik manada bir zelzele tesiri yarattı: Toprak bütünlüğünün, egemenliğin ve kurallara dayalı dünya tertibine hürmetin değerini bize hatırlattı.
Aslında kelam konusu bu tektonik kayma çok daha erken başlamıştı. Daha kapsayıcı, kapsamlı ve daha geniş bir temsile dayalı olması gereken yeni bir dünya tertibinin parametreleri hakkında tekrar düşünmeye yönelik bariz bir muhtaçlık aslında her vakit vardı. Zira lakin bu türlü bir yeni dünya sistemi, bugünün her zamankinden daha karmaşık ve daha az öngörülebilir olan zorluklarına karşı tahlil olabilirdi.
“Orta Asya kalkınma için büyük potansiyele sahip”
Bu karmaşık dünya nizamında, global iktisat ve siyasi yük merkezlerinin Asya’ya kaydığı kabul edilen bir gerçek. Orta Asya, dünyanın “kalbi” olarak jeo-stratejik ehemmiyetini yine kazandı. Orta Asya ülkeleri, 1991 yılında bağımsızlıklarını kazanmalarının akabinde artık kendi ayakları üzerinde sağlam bir halde duruyor. İstikrarlı ve çok vektörlü bir dış siyaset anlayışına sahipler. Bölgesel gelişmeleri şekillendiriyor ve jeopolitik hesapları değiştirebiliyorlar. Geçmişte olduğu üzere artık Avrasya’da “büyük yahut küçük oyunların” bir modülü değiller. Artık hepsi, bölgenin gerçek sahibi ve milletlerarası toplumun saygın birer üyesi. Bu bakımdan Orta Asya, sahip olduğu geniş doğal ve beşeri kaynaklarla kalkınma için büyük potansiyele sahip olmakta ve bu tabloda Türk devletlerinin kıymetli bir rolü bulunmaktadır.
Dünyamızın içinden geçmekte olduğu bu tektonik değişim, aslında bagajında bir bildiriyle birlikte bize geldi. Bu bildiri epey net. Yaşadığımız yeni devir, hem içişlerinin hem de milletlerarası ilgilerin sofistike bir formda yürütülmesini gerektiriyor.Yaşanan bu değişimde, sadece ulusal seviyede değil, global seviyede de daha hesap verebilir, şeffaf, iş birliğine hazırlıklı ve esnek olunması gerekiyor.
Bu çerçevede kendi başına bir güç olarak kıymetlendirilmesi gereken medya değerli bir rol üstleniyor. Son devirdeki dijital dönüşümle daha da güç kazanan enformasyon çağında, hepimiz her türlü bilgiye ulaşabiliyoruz. Tıpkı vakitte, dijital ortam bize bir nevi izleme ve takip etme gücü sağladı. Sonuç olarak, süratli bir biçimde neler olup bittiğini öğrenebiliyor ve olumlu gelişmeleri takdir edebiliyoruz. Ya da hakikat istikamette olmayanlara reaksiyonumuzu süratlice gösterebiliyoruz. Böylelikle, her birey, dünya siyasetine ait görüşlerini tabir edebilen ve bu yolla yaşanan gelişmeleri izleyebilen birer dünya vatandaşına dönüştü.
Medya günümüzde ayna tesirini de arttırmıştır. Zira yeni medyanın imkanlarıyla birlikte ulusal seviyedeki her gelişme direkt dış dünyaya yansıyor. Sonuç olarak, söz özgürlüğü üzerinde rastgele bir baskı olsa da olmasa da ülkelere yönelik gerçek tablo rahatlıkla görülebiliyor. Hasebiyle, dışarıdan bir şey saklamak artık imkansız. Yeni medya teknolojileri, ülkelerin röntgenini çekmemize ve gerçekleri keşfetmemize yardımcı oluyor. Bu durum,aynı vakitte bir ülkenin imaj oluşumunda da değerli bir rol oynuyor. Böylelikle medya, ülkelerin rejim tipi ne olursa olsun, hükümetleri ve toplumları daha şeffaf ve hesap verebilir olmaya zorluyor. Bu durum, medyayı uygun yönetişimin sağlanmasında kritik bir dal ve aktör haline getiriyor.
“Medya ile yeterli yönetişim birbiriyle yakından ilişkili”
Medya ve yeterli yönetişim aslında birbiriyle yakında bağlı ve kesişim noktaları bulunan iki kavram. Âlâ yönetişim, iştirak, hukukun üstünlüğü, demokratik bedeller, karşılık verebilirlik, hesap verebilirlik, şeffaflık, eşitlik ve kapsayıcılık üzere pahalarla alakalıdır. Bu kıymetlerin her biri, vatandaşların kısa ve uzun vadeli muhtaçlıklarını anlamayı ve bunları ele almak için hakikat araç setini geliştirmeyi içeriyor.
Fırsat eşitliğini ve eşit gelir dağılımını sağlamak yeterli yönetişimin olmazsa olmazıdır. Böylesine eşit bir muamelenin somut sonuçlarını elde edebilen toplumlar daha güçlü hale gelebilir.Böyle bir siyaset, her türlü çatışmanın barışçıl yollarla çözülmesi için geniş bir alan sağlayacaktır. Bu türlü bir senaryoda, hükümetler tüm güçlerini güvenlik problemlerine harcamak yerine, kaynaklarını vatandaşlarının faydasına, refahına ve hayat standartlarının güzelleştirilmesine daha fazla tahsis edebilecektir.
Bu manada Kazakistan ve halkı, günümüzün gerçeklerinin farkında olan bir liderliğe sahip olduğu için çok şanslı. Bağımsızlığını elde ettikten sonra, Kazakistan, gerçek bir halde egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün korunmasına odaklandı. Komşularıyla uygun bağlantılar sürdürmeye ve güvenlik problemlerini çözmeye öncelik verdi. Devlet ve ulusal kimlik inşası süreçlerinde çok büyük bir efor sarf etti. Önemli pürüzlere karşın piyasa iktisadına geçiş çabası verdi. Birinci Cumhurbaşkanı Nazarbayev, bu alanlarda dikkate paha sonuçlara imza attı. Ayrıyeten Kazakistan, Orta Asya’da bölgesel iş birliğinin ilerlemesini ve Türk devletleri ortasındaki iş birliğinin geliştirilmesini en çok savunan ülkelerden biri oldu. Türk Devletleri Teşkilatı’nın kurulması için Birinci Cumhurbaşkanı Nazarbayev ve öbür Cumhurbaşkanları ile yakın çalıştım. Bugün bu örgütün ümit verici bir bölgesel iş birliği düzeneği haline geldiğini görmekten memnuniyet duyuyorum. Münasebetiyle, bölgesel sahiplenme de Kazakistan tarafından muvaffakiyetle uygulanan kilit siyasetlerden biri olmuştur. Ayrıyeten, kısa bir müddette Kazakistan memleketler arası tanınırlık da kazandı. Ve sonuç olarak, Kazakistan BM Güvenlik Kurulu’nun daimi üye olmayan üyesi olarak seçilen birinci Orta Asya ülkesi oldu.
Şimdi, Cumhurbaşkanı Tokayev’in önderliğinde Kazakistan tarihinde reformist bir sayfa açıldı.Bu reformist fasıl, katiyetle ülkenin ve halkın güçlenmesine katkı sağlarken ülkenin dünya siyasetindeki tesirini de arttırıyor. Bu reformist yaklaşım, ülkenin dayanıklılığınınve düzgün yönetişimin garantisidir. Parlamentoya daha fazla yetki aktarılmasından toplum ve hükümet ortasındaki irtibatın sağlamlaştırılmasına, karar verme sürecinde istikrar ve denetim sisteminin kurulmasından Kazak kurumlarının güçlendirilmesine kadar kaydadeğer ıslahatlara Cumhurbaşkanı Tokayev ülkesinde öncülük etti. Bu ıslahatlar, gücün yerelleşmesini, monopollerin ulusal kaynaklara imtiyazlı erişiminin önlenmesini ve halkın ülke idaresine iştirakini sağlıyor. Ayrıyeten, bu ıslahatlar, memleketler arası aktörleri Kazakistan ile çeşitli alanlarda iş birliği yapmaya teşvik edecektir. Bu nedenle, bu ıslahatlar, bir bütün olarak, ülkenin içişlerine olduğu kadar dış dünya ile münasebetlerine de yararlı oluyor.
Cumhurbaşkanı Tokayev’in bu reformist anlayışı, şanssız 2022 Ocak olayları sürecinde sergilediği liderlikte de görüldü. Bu olaylar sırasında ülkedeki sıkıntıları net bir biçimde tespit etti ve gerekli önlemleri dürüst bir formda aldı. Kazak halkının isteklerine yürekle karşılık verdi. Aldığı önlemler, ülkedeki refahın eşit dağılımı ve uzun vadeli istikrar için yerinde ve vizyoner önlemlerdi.Böylece bütün dünya bu önlemlerin anladı ve takdirle karşıladı. Şahsen ben gelişmeleri medya aracılığıyla çok yakından takip ettim ve medyanın bu cins krizlerde yanlışsız bildirisi iletmek, insanları bir ortaya getirmek için ne kadar kıymetli olduğunu bir defa daha teyit ettim.
“Medya, toplumları yanıltmak yerine aydınlatmalı”
Medya mutlaka insanların sesidir ve kendi içinde çift taraflı bir role sahiptir. Medya bir yandan, insanların gereksinimlerini yansıtan ıslahatlar için davette bulunabilir. Öte yandan, ıslahat paketlerinin hayata geçmesinin izleyicisi olabilir. Bu çift rolle birlikte, medyanın, şu anda kamu idaresine temel bir meydan okuma oluşturan rastgele bir dezenformasyon teşebbüsünden de kendisini uzak tutması, arındırması gerekiyor.Bu nedenle, medya, toplumları yanıltmak yerine aydınlatmalıdır. Medya, “nefret söylemi” ile bağlı olmamalı, diyaloğa öncelik veren eğitici bir role sahip olmalıdır.
Yapay zeka ve büyük bilgi ile medya, bir sürü yenilikçi teknolojiden yararlanmaktadır. Lakin bu teknolojilerin tehlikeli yanları da bulunmaktadır. Bu nedenle, bu cins teknolojiler, rastgele bir kabahat aksiyonu yahut siber güvenlik ihlali için değil toplum faydası için kullanılmalıdır.
“Hükümetler özgür medyadan korkmamalı”
Ayrıca, toplumsal medya platformlarında kasıtlı olarak çatışma ve düşmanlık yaratmaya çalışan ve dezenformasyona neden olan trollere yer olmamalıdır. Öte yandan, hükümetler özgür medyadan korkmamalıdır. Özgür bir medya, gerçek için savaşacak ve gücü hesap verebilir hale getirecektir. Hükümetlerin yanlış taraflara gitmesini engelleyecektir. Bu nedenle özgür medya, güzel yönetişimin hayati bir gereğidir.
Tüm bu fikir ışığında, dünya siyasetinde jeopolitik değerini tekrar kazanan Orta Asya ülkelerinin özgür dünya ile ahenk sağlayacak sağlam ve güçlü bir medyaya muhtaçlığı bulunuyor. Bu yalnızca bugüne değil, geleceğe de hazırlanmamızı sağlayacaktır. Tıpkı vakitte, bu bize dünyaya seslenmek ve sesimizi daha âlâ duyurmak için daha fazla güç verecektir. Bölgemizdeki gelişmelerle ilgili yanlışsız bilgi akışı büyük değer taşımaktadır. Bunun için medya kuruluşlarımızı gerekli teknolojik imkanlarla ve yanlışsız içeriklerle donatmamız gerekiyor. İlaveten, medya temsilcileri ortasında bilgi ve uygun uygulama alışverişi için platformlar kurmamız gerekiyor.Bu bağlamda, kapasite geliştirme programlarının yürütülmesi kıymet arzediyor. Günün sonunda, medyamızın ortak bir platformla güçlendirilmesi, ferdi eforlarımızı birleştirecek ve bölge olarak markalaşmamıza mutlaka katkıda bulunacaktır.